گرچه از زمانهای قدیم ارتباط بین شغل و سلامت شاغل شناخته شده بود (سلامت شغلی در میط کار) اما در گذشته اقدام کافی برای حفاظت نیروی کار در مقابل خطرات شغلی صورت نمی گرفت.مطالعه شرایط کار در معادن طلا و سرب در عهد باستان نشان میدهد که توجهی به وضعیت سلامت شاغل وجود نداشته یا بسیار کم و ناکافی بوده است.حکومتها هیچگونه توجهی به وضعیت محیط کار نداشته اند و در بسیاری از موارد از زندانیان و بردگان در کارهای سخت مانند استخراج معادن استفاده میکرده اند.بتدریج شرایط حاکم بر کار دگرگون شد و افراد به اندیشه حفاظت از خود افتادند و حکومتها و کارفرمایان در صدد حفظ و تامین سلامت نیروی کار برآمدند.
فهرست مطالب
- اهداف سالم نگهداشتن محیط کار چیست؟
- حدود مجاز مواجهه شغلی در ایران چگونه است؟
- حدود مجازمواجهه شغلی با عوامل شیمیایی در چند گروه قرار دارد؟
- حد مجاز مواجهه میانگین وزنی – زمانی چگونه است؟
- معرفی عوامل محیطی مؤثر بر سلامت کارکنان
- ارتقای سلامت در محیط شغلی چیست؟
- نکاتی درباره عوامل زیان آور محیط کار چیست؟
- چگونه میتوان سلامت خود را در محیط کار ارتقا داد؟
- سخن پایانی و سوالات متداول
اهداف سالم نگهداشتن محیط کار چیست؟
بر اساس تعریف کمیته مشترک سازمان بهداشت جهانی و سازمان بین المللی کار تامین ؛ حفظ و ارتقای سطح سلامت جسمانی وروانی واجتماعی کارکنان در هر پیشه ای که هستند. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله شایع ترین عوامل زیان اور در محیط کار را بخوانید. پیش گیری از بیماری ها و حوادث ناشی از کار انتخاب کارگران یا شاغلین برای محیط یا شغلی که از نظر جسمانی و روانی توانایی انجام آن کار را داشته باشد.
طب کار برای تطابق بین نوع کار با شرایط کارگر روشهای علمی مطمئنی دارد که کارفرمایان می توانند با مشاوره از مراکز طب کار بدرستی مطابق با حرفه خود کارمندی انتخاب کنند که بهره وری بیشتری داشته باشند.به عبارت دیگر تطبیق کار با انسان و در صورت عدم امکان تطبیق انسان با کار قطعا در آینده نه فقط برای کارگر مشکلاتی سلامتی بوجود میآید بلکه کارفرما هم مسئول خواهد بود.
عوامل زیان آور محیط کار به دسته های زیر تقسیم میشوند:
- عوامل زیان آور فیزیکی محیط کار
- عوامل زیان آور شیمیایی محیط کار
- عوامل زیان آور ارگونومیکی محیط کار
- عوامل زیان آور بیولوژیکی محیط کار
- عوامل زیان آور مکانیکی محیط کار
- عوامل زیان آور روانی محیط کار
- عوامل فیزیکی زیان آور محیط کار
این عوامل کمیت های فیزیکی هستند که در محیط کار وجود دارند .خصوصیات این عوامل از قوانین مربوط به خود در علم فیزیک پیروی می کند. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله سلامت روان در محیط کار را بخوانید. این عوامل به نوبه خود میتوانند آثار زیان بار و گاه برگشت ناپذیری بر روی شاغلین در معرض بگذارند. این عوامل عبارتند از:
- صدا
- روشنایی
- ارتعاش
- گرما
- سرما
- پرتوهای یونیزان و غیر یونیزان
- فشار
- و …
- صدا
- روشنایی
- ارتعاش
- گرما
- سرما
- پرتوهای یونیزان و غیر یونیزان
- فشار
- و …
عوامل شیمیایی زیان آور:
در بر گیرنده تمام مواد اولیه؛ مواد خام؛ مواد بینابینی و همچنین فرآورده های اصلی که درصنعت بکار رفته ویا تولیدمی شوند می باشد. ممکن است جامد ؛ مایع ؛یا گاز بوده و یا طبیعی یا مصنوعی باشند و دارای منشا آلی یا معدنی و یا گیاهی و حیوانی باشند.
عوامل ارگونومیکی زیان آور محیط کار:
وضعیت نامطلوب بدن در حین کار، فشار وارد شده بیش از حد به یک اندام خاص،ابزار کار نامناسب؛نوبت کاری؛ عدم تطابق کاربا انسان ونبود تناسب جسمی و روحی انسان و کار است.
بیولوژیکی زیان آور محیط کار:
عوامل بیولوژیکی شامل موارد زیر است
- ویروس ها
- باکتری ها
- انگلها
- ریکتزیاها
- قارچها
عوامل مکانیکی محیط کار:
مربوط به ماشین آلات مانند عمر،نحوه استقرار،حوادث شغلی؛عدم توجه به دستورالعمل سازنده ماشین؛خرابی دستگاه؛ استفاده از ماشین برای کاری که به منظور آن ساخته نشده است.
عوامل زیان آور روانی محیط کار:
کلیه عواملی که می توانند سلامتی ذهنی و روانی شاغل را به خطر اندازند.مانند عدم امنیت شغلی؛عدم درآمد کافی و فشار های روانی محیط کار می باشد.تمامی موارد دارای استاندارد هایی هستند که باید در محیط کار این استانداردها بصورت قانونی رعایت شود و با معاینات دوره ای که از کارگران به عمل می آید میتوان بازخورد رعایت این استاندارها را گرفت و با خیالی آسوده خود کار کنند.
حدود مجاز مواجهه شغلی در ایران چگونه است؟
حد مجاز شغلی شناخته شده در ایران در حال حاضر OEL است که مخفف عبارتOccupational Exposure Limits است که در ابتدادر سال ۱۳۷۴ تهیه و در سال۸۰ مورد تجدید نظر قرارگرفت.کمیته تدوین حدود مجاز مواجهه شغلی کتاب « حدود مجاز مواجهه شغلی » را هر دو سال یکبار مطابق با مقتضیات معیارها و اولویت هاي کشوري مورد تجدید نظر قرار میدهد.به نظر میرسد اگر شاغلین روزانه ۸ ساعت و ۴۰ ساعت کار هفتگی با حدود اعلام شده مواجهه داشته باشند براي یکدوره کاري سلامت آنان تأمین میگردد.
حدود مجازمواجهه شغلی با عوامل شیمیایی در چند گروه قرار دارد؟
- متوسط وزنی – زمانی
- حد مواجهه شغلی کوتاه مدت
- حد مجاز مواجهه سقفی
متوسط غلظت مجاز ماده شیمیایی در ۸ ساعت کار روزانه و ۴۰ ساعت کار در هفته مشروط بر آنکه فاصله زمانی بین پایان ۸ ساعت کار و شروع مجدد آن کمتر از ۱۶ساعت نباشد، در این مدت با همان مواد شیمیایی یا عوامل تشدید کننده اثرات آنها مواجهه نداشته باشد. در این صورت گمان میرود دستگاههاي دفاعی بدن بتوانند سموم حاصل از ۸ ساعت کار را دفع و یا بوسیله پدیده هاي بیولوژیکی خنثی نمایند.
حد مجاز مواجهه میانگین وزنی – زمانی چگونه است؟
۱۵ دقیقه اي با یک عامل شیمیایی است که در هیچ زمانی از یک شیفت کاري نباید غلظت آن عامل از این حد بیشتر باشد. براي آن دسته از مواد شیمیایی توصیه شده است که علاوه بر اثرات سمی مزمن داراي اثرات حاد شناخته شده نیز هستند، این دوره زمانی مواجهه ۱۵ دقیقه اي میتواند حداکثر تا ۴ مرتبه در طول ۸ ساعت کار مداوم تکرار شود ،فاصله بین دو دوره ۱۵ دقیقه اي نبایستی کمتر از ۶۰ دقیقه باشد. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله عوامل موثر بر سلامت شغلی را بخوانید.
معرفی عوامل محیطی مؤثر بر سلامت کارکنان
روشنایی و نور محیط کار
مشاغل مختلف در محیطهای مختلفی انجام می‌گیرند. برخی از مشاغل در محیطهای باز و برخی در محیطهای بسته انجام میشوند. در محیطهای بسته میزان روشنایی کافی و مناسب بسیار حائز اهمیت است. بطوری که هم نور کم و هم نور زیاد میتوانند تأثیرات منفی روی فرد داشته باشیم. برخی از این تأثیرات جسمی است مثل تأثیر روی دستگاه بینایی و برخی دیگر تأثیرات روانی هستند.
کار در محیطهای بسته کم نور و همچنین پر نور اغلب با خستگی و تحریک پذیری فرد همراه هستند. افرادی که در چنین محیطهایی کار می‌کنند بازده مناسبی ندارند و اغلب ویژگیهای منفی روانی از خود نشان می‌دهند.
نقش درجه حرارت و رطوبت محیط کار در سلامت کارکنان
کار در محیطهایی با حرارت نامناسب، بسیار سرد یا بسیار گرم همراه با مشکلات شناخته شده‌ای برای افراد است بطوری که مشکلات جسمی از جمله درد مفاصل، پایین آمدن سطح مقاومت بدن، سرماخوردگی و … را میتوان نام برد. ناراحتیهای مربوط به دستگاه تنفسی نیز در کارکنان چنین محیطهایی بیشتر دیده می‌شود.
عامل سر و صدایی محیط کار در سلامت کارکنان
دستگاه شنوایی انسانبه دامنه محدودی از اصوات حساس است بطوری که اصوات و سر و صداهایی که در طیف بالای این دامنه قرار می‌گیرند برای فرد آزار دهنده هستند. چنین صداهایی علاوه بر ایجاد مشکلات شنوایی در فرد تغییرات جسمی و روانی دیگری نیز بوجود می‌آورند.
از لحاظ جسمی فشردگی عروق خونی ، تغییرات ضربان قلب ، گشاد شدن مردمک چشم ، بالا رفتن فشار خون ، کشیدگی عضلات و … را میتوان مشاهده کرد. چنین شرایطی معمولا با علائم اضطراب همراه هستند. پرخاشگری ، بی‌اعتمادی و تحریک پذیری در افرادی که در محیطهای پر سر و صدا کار می‌کنند مشاهده می‌شود.
نقش سایر عوامل در محیط کاری بر سلامت کارکنان
عوامل متعددی وجود دارند که در محیط کار بر سلامت افراد مؤثر هستند. از جمله رنگها ، با تأثیری که بر روحیه و شرایط روانی فرد می‌گذارند. به عنوان یک عامل محرک یا کسالت آور عمل می‌کنند. رنگ محیط کار علاوه بر تناسب آن با نوع کار باید با شرایط روانی افراد نیز سازگاری خوبی داشته باشد. تأثیر آلودگی داخلی محیط کار و بهداشت محیط کار نیز که کاملا روشن و واضح است. تراکم کار ، ساعات کار و زمان کار عوامل مهم دیگری هستند. تراکم زیاد کاری ، انجام کار در ساعات نامناسب که با خستگی و ضعف جسمی و روانی برای فرد همراه هستند، با تداوم در طول زمان سلامت جسمی و روانی فرد را تهدید خواهند کرد.
عوامل مربوط به مسائل ارتباطی از عوامل مهم دیگری هستند که بر روی فرد اعم از سلامت یا عملکرد او در محیط کار تأثیر می‌گذارند. نوع ارتباطات موجود در محیط کار، نفوذ و اعمال قدرت مدیر، شیوه ارتباطی و شخصیت و اهداف او نقش مهمی در بهداشت روانی فرد و میزان خشنودی او از محیط کار دارند.
ارتقای سلامت در محیط شغلی چیست؟
ارتقای سلامت شغلی در برگیرنده هر اقدامی در جهت افزایش رفاه افراد در محیط شغلی است که توسط خود کارکنان، کارفرمایان آنها یا جامعه صورت گیرد. پاره‌ای از این اقدامات شامل موارد زیر است:
- بهبود نحوه سازماندهی شغلی، به عنوان مثال با فراهم کردن امکان استفاده از ساعات کاری انعطاف‌پذیر، استفاده از دورکاری و انجام کار در منزل، فراهم‌سازی امکان آموزش مادام‌العمر به وسیله وظایف چرخشی یا توسعه شغلی.
- بهینه‌سازی محیط کاری، مثلا با تشویق حمایت و پشتیبانی بیشتر همکاران از یکدیگر، مشارکت دادن کارکنان در فرآیند ارتقای محیط کار یا ارایه غذاهای سالم در نهارخوری محل کار.
- تشویق کارکنان برای مشارکت در فعالیت‌های سالم، مانند برگزاری کلاس‌های ورزشی، تامین دوچرخه برای استفاده کارکنان برای تردد در مسافت‌های کوتاه در محیطهای کاری وسیع.
- تشویق رشد شخصی، مثلا با تحویل دوره‌های آموزشی مهارت‌های اجتماعی مانند مقابله با استرس یا کمک به کارکنان برای ترک سیگار.
ارتقای سلامت در محیط کار چیزی فراتر از الزامات قانونی برای سلامتی و ایمنی محل کار به‌شمار میآید. این مقوله همچنین در برگیرنده مشارکت فعال کارفرمایان در کمک به کارکنان برای بهبود وضعیت کلی رفاه و سلامتی‌شان است. در این فرآیند مشارکت دادن خود کارکنان و در نظر گرفتن نیازها و نظرات آنان برای سازماندهی بهینه کار و محیط شغلی از ضروریات به شمار میآید.
نکاتی درباره عوامل زیان آور محیط کار چیست؟
- اول آنکه تمام این خطرات اعم از خطرات اتفاقی و خطرات تدریجی ناشی از عوامل زیان آور قابل پیشگیری می باشند. چون هم بسیاری از این تهدید ها شناخته شده می باشند و هم باید با بررسی ها تهدید های دیگر را شناسایی و پیش بینی نمود .
- دوم اینکه انسان مکلف است با بهره گیری از اطلاعات قابل اعتماد و پیشرو راهکار های رویارویی و پیشگیری از خطرات را شناسایی و مسئولانه و متعهدانه اقدام نماید .
- سوم اینکه با این مقدمات، هیچ توجیهی برای سهل انگاری و غفلت وجود ندارد هم به لحاظ حفظ جان و سلامت نیروی کار و استمرار انتفاع جامعه و خانواده از آنها و هم به لحاظ احساس مسئولیت نیروی کار در این زمینه، به عبارت دیگر هم کارگر و هم کارفرما هر دو موظف به رعایت موازین ایمنی و بهداشت کار و دستورالعمل های حفاظت فردی و حفاظت محیط کار می باشند و مشارکت و همکاری جدی آنها با پشتوانه های تعهد دینی همراه است.
چگونه میتوان سلامت خود را در محیط کار ارتقا داد؟
شما میتوانید با کارفرمای خود در این زمینه صحبت کرده و با نظرات خود، آنها را به اجرای راهکارهای ارتقای دهنده سلامت در محیط کار تشویق کنید. به خاطر داشته باشید که ابتکار عمل تنها به دست کارفرما نیست و هر شخص میتواند نسبت به بهبود وضعیت سلامت فردی و رفاه خود اقدام کند. اقدامات زیر نمونه‌ای از اینگونه اقدامات هستند:
استرس در محیط کار
راه‌های بسیاری برای کاستن از استرس‌های شغلی وجود دارد. گام اول این است که مواردی را که سبب بروز استرس در شما میشوند شناسایی کنید، چون فقط در این صورت است که میتوانید نسبت به رفع آنها اقدام کنید، مثلا:
- اجتناب از مواجهه با عواملی که سبب بروز استرس در شما میشوند، مثلا اگر ترافیک صبحگاهی یکی از دلایل استرس شما به شمار میآید می توانید استفاده از مترو را امتحان کنید.
- یاد بگیرید که چگونه «نه» بگویید. این امر در مواقعی که انجام کاری به شما واگذار می‌شود که ورای توان شماست، بسیار مفید خواهد بود.
- در برنامه خود فرصت‌هایی را برای آرام‌سازی در نظر بگیرید.
- در مورد وضعیت خود با مقام بالاتر شغلی خود صحبت کنید و موضوع را به اطلاع وی برسانید.
- نشانه‌های روانی و جسمانی استرس را مانند مشکلات خواب یا عدم تمرکز بشناسید و به علایمی که بدنتان به شما نشان میدهد توجه کنید.
- در صورت تداوم علایم با پزشک خود مشورت کنید.
تغذیه در محل کار
تغذیه سالم چندان دشوار هم نیست. رعایت نکات زیر برای شما راهگشا خواهد بود:
- از منابع غذایی متنوع استفاده کرده و سبزی و میوه زیادی مصرف کنید.
- اندازه وعده‌های غذایی خود را متعادل کرده و به خاطر داشته باشید که بهتر است به جای حذف کامل یک ماده غذایی مضر، مصرف آنرا کاهش دهید.
- برنامه غذایی منظم داشته و سر وقت غذا بخورید.
- از همین حالا شروع کنید و کم‌کم عادات غذایی خود را اصلاح کنید.
فعال بمانید
بزرگسالان برای پیشگیری از افزایش وزن و همچنین ارتقای سلامت جسمی و روانی نیازمند حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی با شدت متوسط در اغلب روزهای هفته هستند. ورزش همچنین از آن جهت که خطر ابتلا به بیماری‌های مهمی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی و افسردگی را می‌کاهد، حایز اهمیت است. اقدامات ساده زیر میتوانند میزان فعالیت بدنی شما را طی روز افزایش دهند:
- هر وقت ممکن بود به جای آسانسور از پله استفاده کنید. مثلا میتوانید حداقل یک طبقه از پله‌ها بالا روید و سپس سوار آسانسور شوید.
- برای رفت و آمد در مسیرهای کوتاه، پیاده‌روی را جایگزین استفاده از خودروی شخصی، اتوبوس یا تاکسی کنید.
- به جای منتظر ماندن در نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس، تا ایستگاه بعدی پیاده‌روی کرده و در آن ایستگاه سوار اتوبوس شوید.
- برای آمد و شد به محل کار از دوچرخه استفاده کنید.
- اگر در یک دفتر کار می‌کنید، چاپگر را در فاصله دورتری از میز خود قرار دهید. همین کار ساده باعث خواهد شد که در طول روز مسافت بیشتری را قدم بزنید.
- در فعالیت‌ها یا کلاس‌های ورزشی‌ای که در محل کار شما ارائه می‌شود، شرکت کنید.
- هزاران راه دیگر برای افزایش فعالیت بدنی شما وجود دارد، نرمش کردن روزانه یا پیوستن به باشگاه‌های ورزشی یا ثبت‌نام در کلاس‌های ورزش گروهی از جمله این اقدامات است.
مصرف دخانیات
تنباکو اولین عامل بروز مرگ‌های قابل پیشگیری در جهان است که از هر دو نفر مصرف کننده درازمدت یک نفر را به کام مرگ می‌کشاند. نیمی از قربانیان این ماده در سنین میانسالی دچار مرگ میشوند. مصرف سیگار سالانه جان ششصد و پنجاه هزار نفر را تنها در اتحادیه اروپا می‌گیرد. دلایل بی‌شمار دیگری نیز برای ترک سیگار وجود دارد:
- با ترک سیگار سرحال‌تر و بانشاط‌تر خواهید بود و تنفس شما منظم‌تر و طبیعی‌تر خواهد شد.
- پس از اینکه اضطراب، استرس و تحریک‌پذیری کوتاه‌مدت ناشی از مرحله ترک فروکش کرد، مجددا احساس آرامش و میل به زندگی وافری را در خود احساس خواهید کرد.
- از نظر اقتصادی، دیگر هزینه‌ای بابت خرید سیگار نمی‌پردازید و میتوانید این مبلغ را پس‌انداز کنید.
- پوست، مو، ناخن و انگشتان شما ظاهر سالم‌تری پیدا خواهد کرد و نفس شما دیگر بوی نامطبوع سیگار نخواهد داشت.
- از آنجا که روزانه بر تعداد مکان‌هایی که سیگار کشیدن در آنها ممنوع است، افزوده می‌شود، با ترک سیگار جایگاه خود را مجددا در اجتماع پیدا خواهید کرد. از سوی دیگر این مسئله به شما کمک می‌کند تا در برابر وسوسه شروع مجدد سیگار کشیدن بهتر مقاومت کنید.
سخن پایانی
شما در این مقاله با سلامت شغلی در محیط کار آشنا شدید.همچنین از اهمیت و نکات آن آگاه شدید.اگر سوال یا نظری دارید آن را در کامنت مطرح کنید تا در اسرع وقت توسط ما جواب داده شود.
سوالات متداول
تأمین و ارتقاء عالی‌ترین سطح سلامت جسمی، روانی و اجتماعی برای کارگران همه مشاغل،پیشگیری از بیماری‌ها و حوادث ناشی از کار،به‌کارگماردن نیروی کار در محیط و شغلی که از لحاظ جسمی و روانی قدرت انجام آن را دارد.
بیماری‌های شغلی به گروهی از بیماری‌ها گفته می‌شود که در نتیجه کار به وجود می‌آیند یعنی چنانچه در محیط کار عوامل زیان‌آور فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، مکانیکی و ارگونومیک محیط وجود داشته باشند، کارگران دچار بیماری‌های ناشی از کار می‌گردند.
